Achegas e retos do movemento 15-M
Por Jordi Calvo Rufanges (Centre Delàs d’estudis per la pau de Justícia i Pau – Barcelona)
As protestas convocadas de xeitos similares ás do 15-M nalgúns países da contorna árabe, que levaron a cambios máis ou menos profundos en Tunisia e Exipto, puideron servir como inspiración ao 15-M. A súa metodoloxía probablemente inspirou a esas persoas anónimas que decidiron impulsar unha protesta estatal nun país economicamente paralizado pola crise e sumido nun letargo social, incomprensible desde outros lugares de Europa.
Seica alguén entende que nun país cun 20% de desemprego non se produciu máis que unha errada folga xeral? As revolucións ou ciclos de protesta dalgúns países árabes puideron inspirar e animar aos novos ciber-activistas españois, tanto na fe que unha convocatoria por Internet puidese ter, como na posterior evolución das protestas en forma de acampadas en centos de cidades españolas. A falta de expectativas dunha xeración de estudantes e recentemente licenciados que engrosaban sen límite as listas do paro é un aspecto común coas rebelións noutros países. Miles de mozos sen nada que facer deberon ser un bo indicador para prever as protestas do 15-M e a posterior spanish revolution, o que non se esperaba é que a maioría da poboación española lles dese apoio. De feito, segundo a enquisa de Metroscopia publicada polo xornal "ElPaís" o 26 de xuño de 2011, o 66% dos cidadáns teñen simpatía polo 15-M, o 81% pensa que os indignados teñen razón e o 84% que tratan dos problemas que afectan directamente aos cidadáns.
As acampadas toman as prazas
O seguinte paso foi a conformación de acampadas, tamén espontáneas, que nun momento dado chegaron, segundo afirmou nunha intervención na acampada de Plaça Catalunya en Barcelona o sociólogo Manuel Castells, a máis de 700 cidades de todo o mundo, a gran parte españolas, con acampadas estables, pero tamén algunhas do resto do mundo.
As acampadas foron o elemento máis característico e relevante deste ciclo de protesta que chegou a xuntar a decenas de miles de cidadáns en prazas de practicamente todas as capitais de provincia, así como en infinidade de pobos e pequenas cidades. As acampadas foron o símbolo da indignación española fronte a unha clase política inoperante e os privilexios de grandes empresarios, sobre todo dos relacionados co mundo das finanzas. Coas acampadas estableceuse nas prazas máis importantes das cidades españolas un lugar de información, encontro e reflexión sobre os cambios que a imperfecta democracia española debe afrontar para debuxar un futuro máis optimista. Pronto nas acampadas comezouse a construír un movemento que respondeu a varios preceptos, quizá non premeditados, pero que apareceron no movemento para non irse. Estes son: diversidade, non protagonismo, horizontalidade e vías pacíficas de protesta.
Mapa de acampadas no Estado español
Organizar a miles de persoas co ansia de participar pero sen o costume de facelo, levou a unha autoorganización tamén espontánea, que deu lugar á conformación dunha estrutura aberta na que nacían as comisións de traballo tal e como pasaban os días de acampada e multiplicábanse as asembleas deliberativas e decisorias. Creáronse comisións de contidos, de información, de actividades, de infraestruturas, de mobilización, de contactos internacionais, de sanidade, de cociña, subcomisiones naquelas máis numerosas, como a de contidos, encargada de dotar de discurso político ao movemento. Ata se crearon comisións para coordinar ás decenas de comisións existentes e, polo menos nas acampadas máis numerosas, unha para preparar a asemblea decisoria que cada día dábase.
É dicir, a estrutura do 15-M se complexizou, pero resultou capaz de cubrir as necesidades do movemento e de quen nel querían participar. Para iso utilizou como elemento principal de comunicación e de coordinación varias webs nas que se acumulaban as actas das reunións e as conversacións e opinións sobre o proceso do 15-M. Ademais, estableceu as bases para a continuación do movemento fóra das prazas e sen as acampadas. Impresionaba ver nunha mesma praza a miles de persoas atentas ás mensaxes das outras comisións que durante todo o día decidiran en longas asembleas as liñas xerais do movemento. Todo iso feito por xente na súa maioría sen práctica asemblearia previa. Polo que o 15-M converteuse nun proceso de aprendizaxe de activistas, nunha verdadeira escola de movementos sociais. Cabe dicir que tamén foron moitos os e as activistas de movementos con longa traxectoria de loita social quen se incorporaron aos poucos ao movemento, para dotalo de maiores contidos e axudar coas súas experiencias a que o movemento fose máis forte.
Organigrama da Acampada de Barcelona
Reflexión e acción
As acampadas combinaron a reflexión e a acción, algo vital para que un movemento teña éxito. A reflexión foi profunda nos métodos organizativos, na aprendizaxe asemblearia, na toma de decisións, en conseguir que as múltiples acampadas tivesen nexos en común e conformasen un movemento máis unido, aínda tendo en conta a súa tremenda heteroxeneidade. A reflexión levou desde os inicios do movemento á conformación dun documento de mínimos, entre os que destaca a demanda de impostos ás transaccións financeiras, ao fin dos privilexios salariais de políticos e banqueiros, ou á reforma da lei electoral que permita a entrada de partidos políticos minoritarios nos parlamentos, así como outras medidas de democracia directa. De feito, o documento Movemento 15-M: quen son e que reivindican?, realizado polos investigadores Kerman Calvo, Teresa Gómez-Pastrana e Luís Mena mostra que entre os detonantes que levaron aos cidadáns a expresar a súa indignación participando na manifestación do 15-M, sobresaen o enfado pola corrupción, que é resaltado polo 56,3%; o malestar coa actuación dos bancos, elixido polo 55,3%; a manipulación dos medios de comunicación, opción seleccionada polo 52%; e as inxustizas do sistema electoral, sinaladas polo 45,6%.
Polo que respecta ás accións, comezouse con accións diarias, nas propias acampadas, con marchas, caceroladas e diversas protestas ante bancos, institucións públicas e empresas con procesos de despedimentos masivos de traballadores, con apoio a desaloxos de casas ocupadas e, sobre todo, de familias que non podían pagar a súa hipoteca. Os efectos foron, con este último exemplo, tan visibles como que se paralizaron decenas de desafiuzamentos resultado deste apoio popular.
Entre outras, destacaron as accións convocadas ante os parlamentos durante a toma de posesión dos novos gobernos xurdidos das urnas, que levaron ao poder masivamente aos partidos conservadores en todo o Estado español. De que xeito afectou o 15-M a este resultado electoral? É difícil cuantificalo, pero se o partido socialista no poder xa prevía un pau electoral, as críticas amplificadas nas prazas á súa deriva conservadora e liberal, puideron axudar a que o castigo ao PSOE fose maior do esperado. Desde as prazas pedíase principalmente o voto a alternativas ao bipartidismo e, sobre todo, o voto en branco, que conseguiu cotas maiores que en anteriores comicios. Segundo o informe Influíu o 15-M nas eleccións municipais?, analizado en Público o 17 de xullo de 2011, o voto nulo aumentou de media 1,7 puntos porcentuais e o branco, un. Mentres que o apoio aos partidos maioritarios descendeu en media un 8%.
Na evolución do movemento 15-M nas súas primeiras semanas de vida, ata o desaloxo ou abandono das prazas, é relevante o ocorrido nas accións de protesta na toma de posesión das novas corporacións municipais e autonómicas. Estas protestas mostraron, por primeira vez, certo grao de violencia por parte dos manifestantes, o que lles restou boa parte do enorme apoio que os medios de comunicación lles deron ata ese momento. Afortunadamente, o movemento reaccionou con rapidez e desmarcouse da violencia acontecida e reafirmou a súa elección polas vías de protesta pacíficas que lle caracterizaron desde un principio, o que sen dúbida lle axudou a conseguir o apoio maioritario da opinión pública. Coas máis que multitudinarias manifestacións do 19-X convocadas polo movemento por todo o Estado español, conseguiuse emendar a plana e mostrar que son un movemento pacífico e maioritario, capaz de sacar á rúa a centenares de miles de indignados.
A situación nas prazas, a pesar de ser unha idea excepcional, pola súa gran visibilidade e a demostración de compromiso e coherencia fronte á sociedade, chegou a un punto en que necesitaba un cambio. En parte, o 15-M baseou a súa forza na simpatía de millóns de cidadáns e cidadás e a permanencia nas prazas podía pór en perigo este apoio, aínda que tan só fose moral. Practicamente todas as prazas abandonaron a acampada permanente e agora o 15-M está buscando o xeito de manter viva a reflexión das acampadas e as accións que dela xurdían. As asembleas locais ou de barrio substituíron ás prazas, que ademais non deixaron de ser punto de encontro dalgunhas reunións e accións do movemento.
Impacto e futuro do 15-M
Mentres tanto, os partidos políticos parecen tomar nota das principais demandas dos indignados, aínda que máis ben limítanse a facer certas chiscadelas para facerse co favor dos electores. Os efectos reais nas políticas aínda non son visibles e, se as protestas non continúan, non o serán nunca. Pero os efectos na sociedade civil están sendo importantes e poden levar a verdadeiros cambios, polo menos nos partidos minoritarios e nas entidades sociais ou políticas que non foran capaces de mobilizar á sociedade española ata que o fixo o 15-M, a pesar de que había razóns suficientes para facelo. É dicir, o efecto principal deste movemento está dándose cara a dentro, polo cambio nos xeitos de expor as protestas, de convocalas e de xestionalas. Trátase dunha transformación de cultura de protesta e mobilización, de construción de alternativas, que garda semellanzas cun proceso similar, aínda que xurdido da propia sociedade civil organizada, que desde o ano 2000 trata de fortalecer os movementos sociais e de propor alternativas ao capitalismo neoliberal. Trátase do Foro Social Mundial (FSM), un proceso de participación da sociedade civil baseado en moitos dos principios que fixeron seus os indignados do 15-M.
O FSM creou un espazo aberto, de encontro de activistas, organizacións e movementos sociais onde non teñen cabida nin os gobernos, nin os partidos, nin os violentos, algo que tamén se deu no 15-M. No FSM existe un valor primordial, a diversidade, como elemento que dá forza aos movementos sociais, rompendo coa tendencia divisora da esquerda dos últimos tempos. O 15-M baséase tamén na diversidade, ata cun grao máis amplo, xa que chegou a persoas que nunca participaran social ou politicamente.
No FSM promóvese a emancipación a través da autogestión presente no feito de que nos foros cada cal organiza a súa actividade tal e como o desexa. No 15-M creáronse as acampadas e o resto de mobilizacións a través de dinámicas autogestionarias, onde a horizontalidade caracterizou o seu desenvolvemento en comisións que permitiron a participación, non sen dificultades, a un número máis amplo de persoas que outros tipos de movementos.
No FSM fálase de que as alternativas deben levar á práctica, no propio espazo do foro e nas organizacións que nel participan. É dicir, promove a praxe, a coherencia entre o que se di e o que se fai. O 15-M puxo en práctica nas prazas o seu modelo de democracia máis real, con elementos de participación directa, coa toma de decisións por consenso (aínda que tamén incorporaron a votación nas asembleas máis multitudinarias), ofrecendo un espazo a quen quixese sumarse no que reinaba o compromiso, a solidariedade e o apoio mutuo.
O FSM propón conseguir a transformación social a través da non-violencia. O 15-M, a pesar das dúbidas ás que se poida enfrontar puntualmente, elixiu o camiño da protesta pacífica para mostrar ante a cidadanía e a clase política e empresarial a súa indignación co sistema actual.
Podemos concluír que quizá unha boa forma de continuar co movemento de indignados e indignadas sexa establecer pontes entre o 15-M e os foros sociais existente, para unir forzas, aprender da experiencia das organizacións que neles participan e da espontaneidade deste novo movemento. Agora queda atopar o xeito de facer que as mobilizacións do 15-M sigan tendo tanto impacto mediático como ata agora, algo que os movementos sociais non conseguían no Estado español desde fai moito tempo e avanzar cara a unha maioría social suficiente que permita, durante as próximas décadas, ofrecer alternativas factibles ao sistema capitalista, que segundo autores de prestixio como Samir Amin ou Immanuel Wallerstein, ten os días (léase décadas) contados.
Nota.-
Intervención de Jordi Calvo Rufanges, economista, activista social e investigador sobre os movimentos sociais.
A primeira hora da mañá, do 24 de Setembro de 2011, comezaba a segunda xornada do Foro Social de Ferrol Terra. A primeira Mesa refería-se a: "O Movemento 15-M , que hai de novo? Os medios convencionais e o 15-M. Aportacións ao altermundismo. O cuestionamento do modelo 'democrático' actual, apuntalar ou transformar? As ensinanzas do 15-M".
A Mesa foi presentada por Lupe Ces Rioboo, activista social, integrante da Marcha Mundial das Mulleres. Participaron nesta primeira Mesa: Sechu Sende, escritor, profesor e activista de Aulas Indignadas e Comprometidas; Martinha Suárez Martínez, activista do 15-M da #acampadaferrol; e Jordi Calvo Rufanges, economista, activista social e investigador sobre os movimentos sociais. Este texto que agora acabamos de postar vai ser publicado nun libro que vai editar o Consello Local do Foro Social de Ferrol Terra, para a difusión da ideas, reflexións e propostas d@s 19 relatorxs que participaron.
Tamén está previsto publicar as intervencións en vídeo, das cais xa hai algunha publicada, ademais das sonoras xá publicadas por Rádio Filispim e que no seu día xa reproducimos xunto ás Galerías Fotográficas.
Un dos vídeos da intervención de Jordi no Foro, case 45 minutos:
http://blip.tv/fsdeferrolterra/o-movemento-15-m-que-hai-de-novo-jordi-calvo-rufanges-5650683
Enlaces de interese:
Biografia de Jordi no Blogue do Foro
forosocialdeferrolterra
Facebook de Jordi
http://facebook.com/jcalvorufanges
Jordi no Twitter
http://twitter.com/#!/jordicalvo
Blogue de Jordi - Diario dun Altermundista
http://blogs.publico.es/
Jordi no buscador de Google
Observatorio sobre desarme, comercio de armas, conflitos armados e cultura de paz - Centre d’Estudis per la Pau J.M. Delàs
http://www.centredelas.org/
http://www.justiciaipau.org/
http//:www.bbvasinarmas.org
http://www.bancosantandersinarmas.org
Contacto: jcalvo@centredelas.org
||||||||||||||||||||||
